تفاوت و شباهت مراقبه و مدیتیشن در چیست؟ دو واژه‌ای هستند که به نظر می‌رسد معنای مشابهی داشته باشند. اما در واقع به تمرین‌هایی اطلاق می‌شوند که در آنها تمرکز بر لحظه حال و آگاهی از وضعیت ذهنی، فارغ از هرگونه تحریکات درونی یا بیرونی، اهمیت دارد. شاید تنها تفاوت میان مراقبه و مدیتیشن در نیّت نهایی آنها باشد. زیرا مراقبه به‌طور عمده در پی محافظت از افکار و احساسات فرد است و مسیر آگاهی در ساحت معنوی را می‌گشاید. در حالی که هدف مدیتیشن عمدتاً تمرکز بر اکنون و بهبود سلامت جسم و روان است. این تمرینات، با تنوعی که دارند، برای ارتقاء بهزیستی افراد بسیار مؤثرند و به راحتی می‌توان آنها را در هر زمان و مکانی و با هر هدفی به‌کار گرفت.
تفاوت مراقبه و مدیتیشن چیست؟
در طول تاریخ، با تغییرات در جوامع انسانی و نیازهای متفاوت افراد، شیوه‌های مراقبه و مدیتیشن دستخوش تغییرات زیادی شد. در ابتدا مراقبه بیشتر به عنوان راهی برای رسیدن به بالاترین درجات معنوی مورد استفاده قرار می‌گرفت. اما در دهه‌های اخیر، با پیشرفت‌های علمی و مطالعات جدید، فواید روان‌شناختی و فیزیکی آن به وضوح اثبات شد. تحقیقات نشان داده‌اند که ذهن آگاهی و تمرین‌های مدیتیشن می‌توانند به طور مؤثری بر کاهش استرس، اضطراب، و افسردگی تأثیر بگذارند و به سلامت کلی بدن نیز کمک کنند.
برای تفاوت می‌توان گفت مراقبه به نوعی سفر درونی است برای جست‌وجوی حقیقت و اتصال به نیرویی بالاتر، در حالی که مدیتیشن بیشتر به عنوان ابزاری برای بهبود کیفیت زندگی در لحظه‌حال و دستیابی به آرامش درونی و سلامت روانی به کار می‌رود. به این ترتیب، هر کدام از این دو روش، بر اساس نیازهای فرد، می‌تواند راهی مؤثر برای دستیابی به اهداف متفاوت باشد. اما هر دو در نهایت ما را به همان نقطه نهایی یعنی آرامش درونی و سلامت روحی می‌رسانند.
تاریچخه مدیتیشن
مدیتیشن در طول تاریخ در جوامع مختلف، با فرهنگ‌ها، سنت‌ها و اقوام گوناگون، به شیوه‌های متعدد و با اهداف متنوعی انجام می‌شده است. اما با گذر زمان و تغییر در نیازها و افکار انسان‌ها، این شیوه‌ها و حتی اهداف مدیتیشن دستخوش تحولات بسیاری شده است. در ابتدا، هدف اصلی مدیتیشن رسیدن به ارتباط با نیروهای معنوی عظیم و بهره‌گیری از این نیروها در زندگی روزمره بود. اما با گذشت زمان، دانشمندان و پژوهشگران، هر یک با دغدغه‌ها و پرسش‌های ذهنی خود. به مطالعه و بررسی اثرات و فواید مدیتیشن در حوزه‌های مختلف علمی پرداختند و دستاوردهای علمی و نظریات گوناگونی را ارائه کردند.
کلمه «مدیتیشن» (Meditation) از ریشه‌ی فعل «مدیتیت» (Meditate) به معنای تفکر و تدبیر گرفته شده است. تفاوت و شباهت مراقبه و مدیتیشن در چیست؟ مدیتشن فرآیندی است ذهنی و جسمی که بر تعامل میان ذهن، مغز، بدن و رفتار تمرکز دارد. این فرایند به معنای متمرکز کردن تمامی ظرفیت‌های حواس، توجه و تمرکز بر یک محرک خاص است. نوعی آگاهی کامل از لحظه‌ی اکنون، بدون توجه به محرک‌های دیگر و دور از دغدغه‌های گذشته یا نگرانی‌های آینده. هدف اصلی مدیتیشن، دستیابی به آگاهی ذهنی، تجربه‌ی لحظه‌ی حال و رهایی از افکار و نگرانی‌هاست. مدیتیشن چهار رکن اساسی دارد:
-
- فضایی آرام و به دور از هر گونه حواس‌پرتی
- وضعیت بدنی راحت و بدون فشار
- توجه و تمرکز عمیق
- نگرشی باز و منعطف نسبت به آنچه در لحظه اتفاق می‌افتد.
انواع مدیتیشن چیست؟
رایج‌ترین شیوه قرارگیری در تمرینات مدیتیشن به صورت نشسته است. چرا که این حالت به فرد اجازه می‌دهد تا احساس راحتی و ثبات بیشتری داشته باشد. و در عین حال تمرکز ذهنی خود را تقویت کند. با این حال، مدیتیشن تنها به این حالت محدود نمی‌شود. و در واقع، می‌توان آن را به سه روش مختلف خوابیده، ایستاده و نشسته انجام داد که هرکدام مزایای خاص خود را دارند.
انواع مدیتیشن بر اساس نحوه انجام آن
مدیتیشن به‌طور کلی به دو شیوه‌ی هدایت‌شده و هدایت‌نشده قابل اجراست که هر کدام ویژگی‌ها و مزایای خاص خود را دارند.
- مدیتیشن هدایت‌شده: این روش برای افراد مبتدی و حرفه‌ای به‌یکسان مفید است. در مدیتیشن هدایت‌شده، یک مربی یا متخصص به هدایت تمرین و همراهی فرد می‌پردازد. این نوع مدیتیشن می‌تواند به شکل کلاس‌های حضوری، مجازی، فایل‌های صوتی یا تصویری ارائه شود. بزرگ‌ترین مزیت مدیتیشن هدایت‌شده این است که مربی تمامی مراحل تمرین را برای شما توضیح می‌دهد. و به شما کمک می‌کند تا نگران فراموشی یا انجام نادرست اصول نباشید. در این شیوه، نیازی به اختصاص دادن بخشی از تمرکز و توجه به یادآوری جزئیات تمرین نخواهید داشت.
- مدیتیشن هدایت‌نشده: این شیوه بیشتر برای افراد حرفه‌ای و کسانی است که تجربه‌ی کافی در انجام تمرینات مدیتیشن دارند. در این روش، فرد خود آگاه است که چگونه تمرینات را انجام دهد و نیازی به هدایت خارجی ندارد. در مدیتیشن هدایت‌نشده، باید از عجله پرهیز کرد. چرا که توجه بیش از حد به جزئیات و یادآوری مراحل ممکن است شما را از رسیدن به هدف اصلی تمرین دور کند. اغلب، در این نوع مدیتیشن، از موسیقی آرامش‌بخش برای افزایش اثرگذاری استفاده می‌شود.
مدیتیشن بر اساس نحوه قرارگیری؛ تفاوت و شباهت مراقبه و مدیتیشن در چیست؟
هرکدام با ویژگی‌های خاص خود که تأثیرات متفاوتی بر ذهن و بدن می‌گذارد. رایج‌ترین شیوه‌ی انجام این تمرینات، حالت نشسته است، اما بسته به نیاز و شرایط، می‌توان مدیتیشن را در حالت‌های خوابیده و ایستاده نیز تجربه کرد.
- مدیتیشن خوابیده به عنوان روشی آرامش‌بخش برای کاهش تنش‌های روزانه، معمولاً در ساعات شب و پیش از خواب به کار می‌رود. تفاوت و شباهت مراقبه و مدیتیشن در چیست؟ در این حالت، فرد در یک محیط آرام به پشت دراز کشیده و پس از کاهش انقباضات بدنی، به تسکین ذهن پرداخته و به تدریج از هیجانات و افکار آشفته رهایی می‌یابد. این نوع مدیتیشن می‌تواند به خواب راحت‌تر و عمیق‌تر کمک کند و فرد را برای یک استراحت بی‌دغدغه آماده سازد.
- مدیتیشن ایستاده، در دنیای شلوغ امروز که زمان و مکان مناسب برای نشستن برای مدیتیشن ممکن است همیشه فراهم نباشد گزینه‌ای مفید و انعطاف‌پذیر است. در این حالت، فرد می‌تواند به سادگی در یک محیط مناسب بایستد، چشمانش را ببندد و توجه خود را معطوف به لحظه حال کند. این نوع مدیتیشن به ویژه برای کاهش استرس و اضطراب‌های روزمره مفید است، چرا که در آن فرد قادر است بر هماهنگی بدن و ذهن در وضعیت ایستاده تمرکز کند.
- مدیتیشن نشسته، استانداردترین حالت برای مدیتیشن است که در آن بدن در حالت آگاهانه و هوشیار قرار دارد. در این وضعیت، ستون فقرات به صورت مستقیم و سر در راستای بدن قرار می‌گیرد و تنفس به راحتی در جریان است. این حالت برای افرادی که می‌خواهند تمرکز بیشتری داشته باشند و از تکیه‌گاه استفاده نمی‌کنند بهترین انتخاب است. البته اگر استفاده از تکیه‌گاه ضروری باشد، بهتر است از مدل‌هایی استفاده شود که از غرق شدن در آن جلوگیری کند و فرد همچنان در موقعیتی قرار گیرد که هوشیاری و آرامش را حفظ کند.
مهم‌ترین نکته در هر نوع مدیتیشن، توجه به لحظه حال و حفظ تعادل میان بدن و ذهن است که می‌تواند فرد را به سوی آرامش و آگاهی درونی هدایت کند.
انواع مدیتیشن بر اساس هدف
مدیتیشن، فراتر از یک تمرین ساده، مسیری است به‌سوی آگاهی عمیق و هماهنگی درونی. هر تمرین مدیتیشن، علاوه بر آنکه به تقویت ذهن‌آگاهی کمک می‌کند، هدف ویژه‌ای را دنبال می‌نماید. این تنوع باعث می‌شود هر فرد بتواند بر اساس نیازهای روحی و ذهنی خود، تمرینی مناسب برگزیند و آن را در زندگی روزمره‌اش به کار گیرد. در ادامه، به برخی از تمرینات مدیتیشن و اهداف خاص آنها پرداخته می‌شود:
مدیتیشن تنفسی: این تمرین، یکی از بنیادی‌ترین روش‌های مدیتیشن است که با تمرکز بر نفس. فرد را به آرامشی عمیق می‌رساند. تنفس، پلی میان جسم و ذهن است و زمانی که آگاهانه بر آن متمرکز می‌شویم، ذهن از آشفتگی‌ها رها شده و به سکونی درونی دست می‌یابد.
مدیتیشن خواب: ذهن و بدن، پس از یک روز پرهیاهو، نیازمند رهایی از تنش‌ها هستند. این نوع مدیتیشن، پلی میان بیداری و خواب است که با هدایت آگاهانه‌ی ذهن، بدن را برای تجربه‌ی خوابی عمیق و باکیفیت آماده می‌کند.
مدیتیشن صبحگاهی: آغاز روز با ذهنی متمرکز و آرام، کیفیت لحظات بعدی را تعیین می‌کند. این مدیتیشن، فرد را به لحظه‌ی حال متصل می‌سازد. از افکار پریشان‌کننده‌ی گذشته و دغدغه‌های آینده رها می‌کند و انرژی تازه‌ای برای شروع روز می‌بخشد.
مدیتیشن تمرکزی: دنیای مدرن با سیل بی‌پایان اطلاعات، تمرکز ذهن را به چالش کشیده است. این نوع مدیتیشن، با هدایت توجه به یک نقطه‌ی خاص، خواه یک صدا، تصویر یا حس، قدرت تمرکز را افزایش داده و ذهن را در برابر حواس‌پرتی‌ها مقاوم‌تر می‌کند.
مدیتیشن نه‌تنها راهی برای رسیدن به آرامش است. بلکه ابزاری برای شناخت خویش و دستیابی به تعادل درونی محسوب می‌شود. تفاوت و شباهت مراقبه و مدیتیشن در چیست؟ این تمرین، فرصتی است برای گوش سپردن به سکوت درونی و تجربه‌ی لحظه‌ی حال در عمیق‌ترین شکل آن.
مدیتیشن برای مدیریت استرس؛ تفاوت مدیتیشن و مراقبه چیست؟
مدیتیشن کاهش استرس:
- هر گونه تغییر، چه کوچک و چه بزرگ، در روال عادی زندگی می‌تواند به نوعی استرس در فرد منجر شود، استرس‌هایی که به صورت آشکار یا پنهان بر روان انسان سایه می‌اندازند. مدیتیشن، همچون یک پل آرامش‌بخش، به فرد کمک می‌کند تا استرس‌های روزمره را مدیریت کرده و در پی آن، تعادلی عمیق در ذهن و بدن خود برقرار کند. از این طریق، فرد می‌تواند به حالت درونی آرامی دست یابد که به او اجازه می‌دهد بر پیچیدگی‌های زندگی تسلط یابد.
- آرامش: در این تمرین، فرد با تمرکز بر یک محرک خاص یا تجسم یک رویداد خوشایند، ذهن و جسم خود را به سکوتی ژرف می‌برد. این تمرین به نوعی همچون شبیه‌سازی یک آرامش مطلق است که در آن فرد به تجربه‌ای از سکون و تعادل می‌رسد.
- شکرگزاری: این تمرین به فرد یادآوری می‌کند که به جای افسوس خوردن بر فقدان‌ها، توجه خود را معطوف به داشته‌های ارزشمند زندگی کرده و از آنها قدردانی کند. در این لحظات، انسان درمی‌یابد که با تمرکز بر نعمت‌های موجود، می‌تواند از نگرانی‌های بیهوده فاصله بگیرد و به لذت‌های ساده و کوچک زندگی توجه کند.
- اسکن بدن: در این نوع مدیتیشن، فرد به طور آگاهانه توجه خود را به هر بخش از بدن معطوف می‌کند و احساسات مختلفی که در هر قسمت از بدن وجود دارد، بررسی می‌کند. این تمرین به فرد کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتر از احساسات خود، نسبت به بدنش ارتباطی عمیق‌تر برقرار کند.
- ذهن آگاهی: توجه به لحظه‌ی کنونی، فارغ از گذشته و آینده، در این نوع تمرین مورد تاکید قرار می‌گیرد. با این روش، فرد می‌تواند از فشارهای ذهنی رها شده و به آرامش درونی دست یابد. ذهن آگاهی به ما یاد می‌دهد که به جای غرق شدن در نگرانی‌ها، در همین لحظه حضور داشته باشیم و از تجربه‌ی تمام و کمال آن لذت ببریم.
انواع مدیتیشن با توجه به نقطه تمرکز
ذهن انسان همواره در حال حرکت و جستجو است. گویی مانند رودخانه‌ای است که هیچ‌گاه از جریان بازنمی‌ایستد، و در پی یافتن محرک‌هایی می‌گردد تا آنها را درک کند و بر آنها متمرکز شود. تفاوت و شباهت مراقبه و مدیتیشن در چیست؟ این ویژگی ذاتی ذهن به ما این امکان را می‌دهد که با آگاهی و مهارت، توجه آن را به سوی یک محرک خاص هدایت کنیم و از آن برای رسیدن به آرامش و تمرکز استفاده نماییم. این فرآیند، اساس بسیاری از تمرین‌های مدیتیشن است که در آنها از ویژگی ذهن برای افزایش تمرکز و آگاهی بهره‌برداری می‌شود. برخی از این شیوه‌ها عبارتند از:
مدیتیشن تنفسی: تمرکز کامل بر تنفس و جریان هوا که از بینی وارد می‌شود و از ریه‌ها عبور می‌کند. این تمرین باعث ایجاد حس حضور در لحظه و کاهش تنش‌های ذهنی می‌شود.
مدیتیشن متمرکز بر بدن: در این روش، تمرکز بر روی احساسات و وضعیت‌های مختلف بدن، مانند احساس فشار در انگشتان پا یا تنش در شانه‌ها، به فرد کمک می‌کند تا از آگاهی جسمی برای رسیدن به آرامش روانی استفاده کند.
مدیتیشن متمرکز بر شی خارجی: در این شیوه، فرد با چشمان باز بر یک شی خاص در محیط اطراف خود تمرکز می‌کند. این شی می‌تواند هر چیزی باشد، از یک شمع روشن گرفته تا یک سنگ ساده، هدف فقط این است که ذهن را از آشفتگی‌ها و افکار پراکنده رها سازد.
مدیتیشن متمرکز بر انجام کار: در این تمرین، فرد ذهن خود را به طور کامل به انجام هرگونه فعالیت روزمره معطوف می‌کند. از راه رفتن ساده گرفته تا شستن ظرف‌ها یا آشپزی. در این حالت، توجه به جزئیات کوچک هر حرکت، به فرد کمک می‌کند تا از افکار مزاحم رها شود و از لحظه به لحظه زندگی‌اش لذت ببرد.
این مقاله ادامه دارد…
